امام سجاد (ع) و مختار

مختار، فرزند ابوعبيده ثقفى، از كسانى بود كه به دليل قيام عليه قاتلان امام حسين (ع) شهرت تاريخى يافت. او پيش از قيام امام حسين (ع) از شيعيان معروف كوفه بود و همان كسى است كه وقتى مسلم بن عقيل، فرستاده امام حسين (ع)، به كوفه رفت، در منزل وى اقامت گزيد.(۱)

وقتى يزيد مُرد و شرايط براى قيام مختار در كوفه فراهم گشت، مختار راهى كوفه گرديد. آمدن مختار به كوفه مصادف با آمادگى توّابين براى خروج از شهر بود.

ادامه مطلب......

چنين نقل شده است كه مختار پس از آن كه موفق شد در كوفه شيعيانى را به سوى خود جذب كند، براى پيشرفت قيامش به امام سجّاد (ع) نامه اى نوشت و از حضرت يارى جست، ولى امام (ع) پاسخ مثبت نداد. مختار چون از همكارى امام (ع) مأيوس شد، نامه اى به محمّد بن حنفيّه نوشت و همان درخواست را كرد. محمّد پذيرفت و مختار به عنوان نماينده محمّد، مردم را به خويش دعوت مى كرد.(۲)

چنين موضعى از جانب امام (ع) در آن شرايط و اوضاع سياسى عصر آن حضرت، كاملا منطقى و درست بود; زيرا امام (ع) نبايد در آن شرايط خاص، اقدام به كارى مى كرد كه نابودى شيعه را در پى داشته باشد.

بنابراين، امام(عليه السلام) مصلحت را در رابطه مستقيم با اين حركت نديد، بلكه با تأييد كلّى نهضت، رهبرى آن را به محمّد بن حنفيّه واگذارد و او را جانشين خود در اين امر ساخت; چنان كه در اين باره فرمود: «اى عمو، اگر برده اى زنگى هم به پشتيبانى از ما اهل بيت (ع) خروج كند، حمايت از او بر مردم لازم است و در اين مورد، به شما ولايت دادم; هر گونه صلاح مى دانى، عمل كنى.»(۳)

شايد دليل واگذارى رهبرى نهضت به محمّد، اين بود كه او از طرف دستگاه حاكم متّهم به مخالفت نبود. گذشته از اين موضع گيرى درست و به جا، امام (ع) در جاهايى، قيام مختار را تأييد كردند; چنان كه وقتى سر عبيداللّه و ديگر قاتلان امام حسين (ع) را براى امام (ع) آوردند، حضرت سجده شكر به جا آوردند و براى مختار دعا كرده، طلب خير نمودند.(۴)

امام باقر (ع) نيز در ملاقات با پسر مختار، سه بار براى وى طلب رحمت كردند و در جواب پسر مختار، كه مى گفت مردم درباره پدر من مى گويند كه او كذّاب بوده است، فرمودند:

خدا منزّه است. آيا مختار نبود كه خانه هاى ما را ساخت و قاتلان ما را كشت و خون ما را طلب كرد؟ خدا او را رحمت كند. پدرم به من خبر داد كه مختار شب ها در خانه فاطمه، دختر على بن ابى طالب(عليه السلام)، مى رفت و او برايش زيرانداز مى گذاشت و تكيه گاه مى نهاد و مختار از او حديث مى شنيد ...

هيچ حقّى از ما نزد كسى نبود، مگر اين كه آن را طلب كرد و قاتلان ما را كشت و خونخواه ما شد.(۵)

همچنين در روايتى ديگر، امام باقر (ع)مى فرمايند:

از مختار بدگويى نكنيد كه قاتلان ما را كشت و انتقام خون ما را گرفت و بيوه هاى ما را شوهر داد و در زمان تنگ دستى به ما كمك كرد.(۶)

اما احادیثی بر ضد مختار هم از امام سجاد (ع) و دیگر اهل بیت روایت شده است. چنان كه نقل شده است يك بار حضرت در كنار خانه خدا، به طور علنى، مختار را لعن كردند. مردى به امام(عليه السلام) گفته شد: چرا او را لعن مى كنيد و حال آن كه براى شما كشته شد؟ امام (ع) فرمودند: «او دروغگو بود و بر خدا و رسول دروغ مى بست.»(۷)

اگر این روایت درست باشد شاید به خاطر این که بهانه به دست بنی امیه و بنی زبیر نیفتد بوده است.

منابع:

۱ ـ طبرى، تاريخ الامم و الملوك، ج 4 ، ص 426; بلاذرى، انساب الاشراف، ج 6 ، ص 364.

۲ ـ طبرى، تاريخ الامم و الملوك، ص 441; بلاذرى، انساب الاشراف، ج 6 ، ص 376.

۳ ـ طبرى، تاريخ الامم و الملوك، ص 434 و 449; بلاذرى، انساب الاشراف، ج 6 ، ص 367 و 471.

۴ ـ همان.

۶ ـ براى نمونه، ر.ك. به: محمود افتخارزاده، نهضت مختار ثقفى; ابوالفضل رضوى اردكانى، ماهيت قيام مختار.

۶ ـ شيخ طوسى، اختيار معرفة الرّجال، ج 1، ص 341 ؛ بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۳۴۳ 

۷- ـ محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 46، ص 365.

بررسی نقش امام سجاد در رهبری شیعه، محمد رنجبر

مختار نامه، علی اکبر میرزایی